بوی سوختگی از پریز برق همیشه یک هشدار جدی است؛ هشداری که بسیاری از خانوادهها در ابتدا جدی نمیگیرند، اما واقعیت این است که این بو در ۹۰ درصد مواقع نشانه گرم شدن غیرطبیعی یکی از اجزای مسیر برق یا در حال ذوب شدن بودن روکش سیمهاست. بوی پلاستیک داغ، تغییر رنگ اطراف پریز یا حتی کمی گرما، همه فقط ظاهر ماجرا هستند. پشت این بو، معمولاً یک اتصال شل، فشار مصرفی بیش از حد یا یک اتصالی خطرناک وجود دارد که اگر چند ساعت دیرتر رسیدگی شود، احتمال آتشسوزی واقعی درون دیوار وجود دارد. این بو از آن دسته مشکلاتی نیست که بتوان نادیده گرفت. حتی در خانههای نوساز هم اتفاق افتاده که یک سیمکشی غیراستاندارد باعث ایجاد همین بو شده و تنها اقدام بهموقع توانسته مانع خسارت سنگین شود. هدف این مقاله این است که دقیقاً بفهمید مشکل از کجا میآید، چه چیزهایی خطرناک است و چه زمانی باید فوری برق را قطع و از یک برقکار کمک بگیرید.
چرا از پریز برق بوی سوختگی میآید؟
بوی سوختگی زمانی ایجاد میشود که یکی از اجزای مسیر برق در معرض داغ شدن بیش از حد قرار گرفته باشد. این داغ شدن معمولاً نتیجه بالا رفتن مقاومت الکتریکی است؛ یعنی جایی از مسیر اتصال کامل نیست یا فشار مصرفی باعث شده سیمها توان کافی برای انتقال جریان نداشته باشند. یکی از شایعترین دلایل، شل شدن اتصالات داخلی پریز است. در بسیاری از خانههای تهران، بعد از چند سال استفاده، پیچهای درون پریز کمی شل میشوند و همین اتصال ناقص سبب تولید گرمای زیاد میشود. دلیل دیگر، استفاده همزمان از وسایل پرمصرف روی یک پریز است. برای مثال زمانی که بخاری برقی، اتو یا جاروبرقی به یک پریز واحد وصل میشوند، روکش سیمها تحمل این میزان جریان را ندارد و شروع به گرم شدن و سپس ذوب شدن میکند. همچنین گاهی خود پریز قدیمی است؛ پلاستیک آن ترک خورده و با کوچکترین جرقه، بوی پلاستیک سوخته به وجود میآید. مجموع این عوامل باعث میشود بوی سوختگی بهعنوان اولین علامت خطر ظاهر شود؛ علامتی که باید آن را جدی گرفت و قبل از آسیب جدیتر به سراغ عیبیابی رفت.
چه زمانی بوی سوختگی پریز برق خطرناک است؟
اگر پریز هنگام استفاده بوی سوختگی بدهد، مشکل جدی است؛ اما در برخی شرایط این موضوع به حدی خطرناک میشود که حتی یک دقیقه تأخیر میتواند عواقب سنگینی ایجاد کند. زمانی که پریز بدون اینکه وسیلهای به آن وصل باشد بو میدهد، یعنی اتصالی پشت دیوار در حال پیشروی است. این حالت نشان میدهد سیمها یا اتصالات داخل قوطی پریز به شکل جدی آسیب دیدهاند. اگر اطراف پریز گرم شده باشد، حتی اگر بو خیلی شدید نباشد، باز هم خطر وجود دارد؛ گرمای محسوس یعنی یک نقطه از مسیر برق در حال ذوب کردن روکش سیم است. بوی پلاستیک ذوبشده نیز نشانهای بسیار جدی است، زیرا مستقیماً به حرارت بالا و سوختن روکش PVC اشاره دارد. هاله سیاه یا قهوهای اطراف پریز نیز به معنای جرقه قبلی و ادامهدار بودن مشکل است. همچنین اگر همزمان با بوی سوختگی، فیوز آن خط گاهی میپرد، یعنی جریان بالا یا اتصال ناقص در حال تکرار شدن است. این حالت پیشزمینه یک آتشسوزی داخل دیوار است و باید در همان لحظه برق قطع شود. به طور خلاصه، هرگونه بو همراه با گرما، تغییر رنگ یا چشمکزدن وسایل، یک علامت هشدار قطعی است و نباید نادیده گرفته شود.
چگونه بوی سوختگی پریز برق را سریع و ایمن برطرف کنیم؟
اولین و مهمترین مرحله، قطع کامل برق همان مسیر است. بسیاری از افراد تصور میکنند اگر بو کم شده، میتوانند مجدداً از پریز استفاده کنند، اما این تصور اشتباه است. قطع برق باعث میشود گرما متوقف شود و خطر بیشتر نشود. پس از قطع برق، باید اجازه داد پریز کاملاً سرد شود؛ در برخی موارد تا ده دقیقه طول میکشد. هرگز در لحظه داغی، پریز را لمس یا باز نکنید، زیرا ممکن است علاوه بر خطر برقگرفتگی، دمای بالای پلاستیک باعث سوختگی شود. در مراحل بعد، صرفاً افراد باتجربه باید قاب پریز را باز کنند. باز کردن پریز ساده است اما تشخیص اینکه مشکل در اتصالات است یا سیمکشی پشت دیوار، به دانش فنی نیاز دارد. از این مرحله به بعد برقکار باید وارد عمل شود. برقکار با بررسی دقیق اتصالها، تست جریان، تست مقاومت و بررسی سلامت روکش سیم تصمیم میگیرد که آیا با سفت کردن پیچها مشکل حل میشود یا نیاز به تعویض قطعات داخلی یا حتی سیمکشی است. بسیاری از بوهای سوختگی منبع پنهان دارند؛ یعنی چند سانتیمتر عقبتر از پریز، داخل دیوار، سیم نیمسوز شده و بدون ابزار نمیتوان آن را مشاهده کرد. بنابراین رفع کامل و ایمن مشکل فقط با بررسی فنی امکانپذیر است.
آیا میتوان بوی سوختگی پریز را خودمان تعمیر کنیم؟
در اغلب موارد، تعمیر بوی سوختگی توسط افراد غیرمتخصص توصیه نمیشود. زیرا زمانی که چنین بویی احساس میشود، معمولاً یکی از سه اتفاق رخ داده است: یا اتصال شل شده، یا روکش سیم ذوب شده، یا اتصالی در حال شکلگیری است. هر سه مورد نیازمند ابزار تست و تجربه کار برق هستند. تنها حالتی که یک فرد عادی میتواند مشکل را تا حدی بررسی کند، زمانی است که تنها علت شل بودن پیچهای داخلی پریز باشد. البته این کار هم فقط زمانی ایمن است که برق کل خانه قطع شده باشد. باز کردن قاب پریز، سفت کردن پیچها و بستن مجدد آن ممکن است مشکل را موقتاً حل کند، اما اگر حتی کوچکترین تغییر رنگ، سیاهی یا بوی سوختگی مجدد ایجاد شود، یعنی مسئله جدیتر است و نمیتوان به تعمیر خانگی اعتماد کرد. بسیاری از مشکلات مربوط به بوی سوختگی به بخشهایی از سیمکشی مربوط میشود که اصلاً قابلمشاهده نیستند. برای همین، حتی اگر بو قطع شود، ممکن است خطر همچنان پشت دیوار باقی بماند. برقکار با ابزار تخصصی مانند مولتیمتر، تستر ولتاژ و تجهیزات تشخیص اتصالی میتواند سلامت کامل خط را بررسی کند و مطمئن شود هیچ نقطهای از مسیر در معرض داغ شدن مجدد نیست.
راههای جلوگیری از بوی سوختگی پریز برق در آینده
پیشگیری یکی از مهمترین بخشهای این موضوع است، زیرا بوی سوختگی معمولاً نتیجه سالها استفاده اشتباه از پریز یا مصرف بیش از ظرفیت آن است. یکی از مهمترین راههای پیشگیری، استفاده نکردن از چندراهیهای بیکیفیت است. بسیاری از آتشسوزیهای خانگی از یک چندراهی تقلبی شروع شدهاند. همچنین نباید وسایل پرمصرف مانند بخاری برقی، اتو یا جاروبرقی را به یک پریز مشترک وصل کرد. این وسایل جریان بالا میکشند و سیمکشی معمولی توان تحمل این فشار را ندارد. سرویس دورهای اتصالات خانه، بهویژه اتصالات پرمصرف مانند پریزهای آشپزخانه، یکی از بهترین روشهای پیشگیری است. در محیطهای شهری مانند تهران، گردوغبار، رطوبت و حرکت ساختمان باعث شل شدن تدریجی اتصالات میشود. تعویض پریزهای قدیمی نیز ضروری است، زیرا پریزهایی که پلاستیک خشک یا ترکخورده دارند به کوچکترین جرقه واکنش نشان میدهند. همچنین باید به داغ شدن دوشاخهها توجه کرد؛ دوشاخهای که داغ میشود علامت واضحی است که یا پریز مشکل دارد یا دستگاه بیش از حد جریان میکشد. رعایت این نکات باعث میشود احتمال بوی سوختگی به حداقل برسد و امنیت خانه حفظ شود.
